"Τα παραμύθια της Μ .Ασίας" από το ΙΔΡΥΜΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗ

 

1. Το πρώτο παραμύθι της σειράς «Παραμύθια της Μικράς Ασίας» είναι πλέον διαθέσιμο για να το απολαύσετε!

 

Πρόκειται για το λαϊκό παραμύθι «Τα Χρυσομέλικα και Χρυσοτσάκατα κορίτσια», το οποίο καταγράφεται στον Δ΄ τόμο των Μικρασιατικών Χρονικών, της ιστορικής πηγής όπου καταγράφηκαν για πρώτη φορά συστηματικά οι παραδόσεις της Μικράς Ασίας σχεδόν αμέσως μετά την Καταστροφή.

 

Το παραμύθι αυτό προέρχεται από τη Συγή της Βιθυνίας. Αρχαία πόλη, η οποία συνδέεται με την Αργοναυτική εκστρατεία, η Συγή αριθμούσε το 1920 περίπου 2.000 κατοίκους. Από αυτούς το 90% ήταν ελληνορθόδοξοι. Χάρη στην ελαιουργία και την παραγωγή μεταξιού -όπως όλη η περιοχή της Προύσας- η Συγή άκμασε ιδιαίτερα στις αρχές του 20ού αιώνα. Με τη Μικρασιατική Καταστροφή η πόλη εγκαταλείφθηκε. Σήμερα είναι ένα χωριό με περίπου 600 κατοίκους και ονομάζεται Κούμ-γιακά (Kumyaka), αν και ο σύγχρονος επισκέπτης θα ακούσει συχνά τους ντόπιους να αναφέρονται σε αυτό με το ελληνικό του όνομα. Στη Συγή σώζεται η εκκλησία των Αρχαγγέλων, η οποία χρονολογείται στην εποχή του Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου (905-959 μ.Χ.).

 

Ο σκηνοθέτης και ηθοποιός Κώστας Γάκης αφηγείται την ιστορία, την οποία και «έντυσε» με δική του, πρωτότυπη μουσική. Παίζοντας λαούτο, κιθάρα και κανονάκι, και με τη δημιουργία ενός ηχοτοπίου από φυσικούς και ηλεκτρονικούς ήχους, δημιουργεί μια μοναδική ατμόσφαιρα, μετατρέποντας την ακρόαση σε μια πραγματική εμπειρία. 

 Επισυνάπτουμε τον σύνδεσμο.. ΠΑΤΑΤΕ ΤΟ PLAY (.>) .επάνω αριστερά 

 https://share.transistor.fm/s/49076048

Το  πρώτο corpus των παραμυθιών  σε ψηφιακή μορφή.

Η ψηφιακή έκδοση περιλαμβάνει παραμύθια από το χωριό Κόλντερε, όπως αυτά καταγράφηκαν στον 7ο τόμο των Μικρασιατικών Χρονικών. Το υλικό είναι διαθέσιμο σε μορφή pdf και epub, και μπορείτε να το κατεβάσετε και να το διαβάσετε σε υπολογιστή, smartphone, tablet και ebook reader. 

Λίγα λόγια για τα παραμύθια
Το χωριό Κόλντερε βρίσκεται βορειοανατολικά της Σμύρνης, στη διοικητική επαρχία της Μαγνησίας, σήμερα Μανίσα (Manisa). Στην περιοχή εγκαθίστανται ελληνορθόδοξοι πληθυσμοί ήδη από τα μέσα του 18ου αιώνα, ενώ στις αρχές του 20ού ο πληθυσμός είναι στην πλειονότητά του ελληνικός.

Επιλέξαμε να προσφέρουμε τα παραμύθια της συγκεκριμένης περιοχής για τρεις λόγους. Κατ' αρχάς, για να αναδείξουμε τον πλούτο της Μικράς Ασίας, ο οποίος συνήθως παραμένει εγκλωβισμένος στις «σημαντικές» πόλεις, όπως η Σμύρνη. Ο δεύτερος λόγος αφορά πάλι τη συγκριτικά «ελάσσονα» σημασία του χωριού Κόλντερε, η οποία όμως αποδεικνύει ξεκάθαρα την πληθώρα κοιτίδων ελληνισμού στην περιοχή. Ασχέτως του γεωγραφικού μεγέθους, η Μικρά Ασία είχε διάσπαρτες εστίες ελληνισμού, η πλειονότητα των οποίων είχε τη δική της παράδοση. Ο τρίτος, και ίσως σημαντικότερος λόγος βρίσκεται στην τυπολογία των παραμυθιών αυτών. Διαβάζοντάς τα, πολλοί θα διαπιστώσουν ότι έχουν ακούσει παραλλαγές τους από άλλες περιοχές της Ελλάδας ή και της Μικράς Ασίας. 

Η γνωστή παραμυθού Σάσα Βούλγαρη θα αφηγηθεί με τον δικό της μοναδικό τρόπο μία από τις ιστορίες του Κόλντερε, η οποία συναντάται και σε άλλες περιοχές.

Παραμύθια του χωριού Κόλντερε - Google Drive

2. Το παραμύθι «Το γενναίο βασιλόπουλο», το οποίο καταγράφεται στον Ζ΄ τόμο των Μικρασιατικών Χρονικών, με προέλευση από το χωριό Κόλντερε. Η ιστορία περιλαμβάνεται στην ψηφιακή έκδοση με τα παραμύθια του Κόλντερε, η οποία είναι διαθέσιμη για να την κατεβάσετε σε pdf ή epub εδώ. 

Το παραμύθι αυτό, το οποίο συναντάμε σε παραλλαγές σε άλλες περιοχές της Μικράς Ασίας αλλά και της Ελλάδας, διαθέτει πλήθος αρχετυπικών στοιχείων που εντοπίζονται στη λαϊκή παράδοση. 

Την ιστορία αφηγείται η πρωτοπόρος της νεο-αφήγησης Σάσα Βούλγαρη, δύο φορές υποψήφια για το διεθνές βραβείο Astrid Lindgren Memorial Award (ALMA), το μεγαλύτερο βραβείο παγκοσμίως για την παιδική και νεανική λογοτεχνία. Η γνωστή παραμυθού μάς διηγείται με τον μοναδικό της τρόπο τις περιπέτειες του βασιλόπουλου, σε μια αφήγηση που εμπλουτίζεται με «μαγικούς» ήχους και τραγούδι, μεταφέροντάς μας σ' έναν άλλο κόσμο.

«Είναι το αγαπημένο μου παραμύθι! Το θυμάμαι από τότε που μπορώ να θυμάμαι. [...] Πολλές φορές συνάντησα στο διάβα μου αυτό το παραμύθι: αφήγηση, έρευνα, εκπαίδευση, αποσυμβολισμό... όλα τα έπραξα. Αλλά πάντα λέω πως αυτό είναι το παραμύθι που μ' έκανε να θέλω να είμαι Παραμυθού.», μας λέει η ίδια.

Παραμύθια της Μικράς Ασίας | Το γενναίο βασιλόπουλο (transistor.fm)

3. Το παραμύθι «Η Βασιλοπούλα τσοπανάκι», το οποίο προέρχεται από τη συλλογή παραμυθιών Παπαδοπούλου-Δεμερτζή, όπως αυτή παρουσιάζεται στον Δ' τόμο των Μικρασιατικών Χρονικών. Τα περισσότερα παραμύθια της συλλογής αυτής δεν ταυτίζονται με κάποια συγκεκριμένη περιοχή της Μικράς Ασίας. Πιθανότατα παραλλαγές τους κυκλοφορούσαν σε όλα τα μήκη και πλάτη της μικρασιατικής ενδοχώρας. Παρόλα αυτά, τα παραμύθια έχουν "γονείς".

Το συγκεκριμένο παραμύθι αφηγήθηκε στους μελετητές η Κακουλή Κατσίφου, από τη συνοικία Τσιφλίκι του Αγίου Γεωργίου, στα νοτιοανατολικά της Σμύρνης. Όπως εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες της περιοχής, η Κακουλή Κατσίφου εγκατέλειψε τη Σμύρνη το '22. Η πολύτιμη αυτή μαρτυρία -ένα είδος προφορικής ιστορίας- μας συνδέει τόσο με τη Σμύρνη της εποχή που βασιλοπούλες γίνονταν βοσκοπούλες όσο, και κυρίως, με τη Σμύρνη πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή. 

Τη συναρπαστική ιστορία διηγείται η εικαστικός και αφηγήτρια Καλλιόπη Λιαδή, με τη μουσική της Ευφροσύνης Πάτρα. Μια περιπέτεια με στοιχεία από την ελληνική μυθολογία και με την επανάληψη μοτίβων που συναντάμε συχνά στις λαϊκές αφηγήσεις, αναδεικνύει την πολύπαθη βασιλοπούλα ως δυναμικό χαρακτήρα που στο τέλος δικαιώνεται.

«Το γεγονός ότι όλοι οι δούλοι μαζεύονται και αφηγούνται παραμύθια στο τέλος της ημέρας, το ότι τα παραμύθια είναι το δικό τους καταφύγιο, ψυχαγωγία και παρηγοριά και, ακόμα περισσότερο, η ίδια η βασιλοπούλα αφηγείται τη ζωή της σαν παραμύθι, με άγγιξε ιδιαίτερα και λειτούργησε λυτρωτικά, σα να υποδεικνύει ότι υπάρχει μια λεπτή γραμμή που διαχωρίζει την πραγματικότητα από τη φαντασία και το μύθο και αποτελεί πια απόφαση του καθενός το τί θα οικειοποιηθεί και πώς θα συνεχίσει την προσωπική του ιστορία», μας λέει χαρακτηριστικά η αφηγήτρια.

Παραμύθια της Μικράς Ασίας | Η βασιλοπούλα τσοπανάκι (transistor.fm)

Tο δεύτερο corpus των παραμυθιών  σε ψηφιακή μορφή. Το υλικό είναι διαθέσιμο σε μορφή pdf και epub, και μπορείτε να το κατεβάσετε και να το διαβάσετε σε υπολογιστή, smartphone, tablet και ebook reader.

Η παρούσα ψηφιακή έκδοση περιλαμβάνει παραμύθια από τον Δ΄ τόμο των Μικρασιατικών Χρονικών, ο οποίος κυκλοφόρησε στα 1948. Παρουσιάζονται από τους Χ. Ν. Παπαδόπουλο και Κ. Π. Δεμερτζή, δίχως όμως να ανήκουν σε αυτούς. Περιέργως, η συγκεκριμένη συλλογή παραμυθιών έχει «γονείς» και πατρίδα. Όπως μας ενημερώνουν οι Παπαδόπουλος και Δεμερτζής στον πρόλογό τους, τα παραμύθια αυτά τους τά αφηγήθηκαν συγκεκριμένοι Μικρασιάτες, οι οποίοι κατονομάζονται.  

Πέρα από τις γεμάτες περιπέτειες και αγωνία ιστορίες που μάς παραδίδουν, τα παραμύθια αυτά γίνονται φορείς ιστορικότητας, συνδέοντας τον σημερινό αναγνώστη με τη γη και τον πολιτισμό της Μικράς Ασίας.

Τα "Παραμύθια της Ανατολής" σε PDF και EPUB

Το τέταρτο παραμύθι της σειράς «Παραμύθια της Μικράς Ασίας»! Η «Κόρη του Πλατάνου» προέρχεται από τη συλλογή παραμυθιών Χ.Ν. Παπαδόπουλου - Κ.Ν. Δεμερτζή, η οποία περιλαμβάνεται στον Δ' τόμο των Μικρασιατικών Χρονικών (1948). Στη συλλογή το παραμύθι φέρει την ένδειξη ΙΔ' και ο τίτλος ανήκει στον σημερινό αφηγητή Κ. Γάκη. Το συγκεκριμένο παραμύθι αφηγήθηκε στους επιμελητές η Παρασκευή Βερώνη «[...] ετών 60, αγράμματη γυναίκα απ' τα Βουρλά, απ' όπου έφυγε στα 1922».  Γεννημένη στη Νάξο, η "κόνα" Παρασκευή Βερώνη εγκαταστάθηκε σε νεαρή ηλικία στη Σμύρνη και η «Κόρη του Πλατάνου» ήταν ένα από τα παραμύθια που τής αφηγούνταν η μητέρα της. Ωστόσο, όπως δηλώνει η "κόνα" Βερώνη, το άκουγε συχνά και από άλλες γειτόνισσες των Βουρλών.    Το παραμύθι, η ταυτότητα του οποίου εντοπίζεται κάπου μεταξύ Νάξου και Σμύρνης, συναντάται ακόμα και σήμερα στη Νάξο. Μέσω των προσφύγων από τη Σμύρνη, το παραμύθι διαδόθηκε και σε άλλες περιοχές, όπου παραλλαγές συνεχίζουν να ακούγονται.  Ο σκηνοθέτης, ηθοποιός και συνθέτης Κώστας Γάκης μας αφηγείται με τον μοναδικό του τρόπο μια ακόμα ιστορία, γεμάτη περιπέτειες και ανατροπές. Η πρωτότυπη μουσική που δημιούργησε και παίζει για το παραμύθι μας, δένει «μαγικά» τη διήγηση σε ένα σύνολο που πάλλεται από συναίσθημα και ζωντάνια. Καλή σας ακρόαση!

Ακούστε το παραμύθι

Το πέμπτο παραμύθι της σειράς «Παραμύθια της Μικράς Ασίας»! Η «Χιονίστρα» προέρχεται από την Κίο της Βιθυνίας (σήμερα Gemlik). Ιδρύεται τον 7ο - 8ο αιώνα π.Χ.από Μιλήσιους και λόγω της κομβικής της θέσης στις ακτές της Προποντίδας, παραμένει ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του ελληνισμού, τόσο στα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας όσο και αργότερα. Στα 1919, ο πληθυσμός της ανέρχεται σε περίπου 5.000 κατοίκους, εκ των οποίων 1.630 ήταν Έλληνες. Με την καταστροφή, η πόλη ερημώνεται και οι κάτοικοί της ιδρύουν πια στην Ελλάδα νέους οικισμούς, όπως η Νέα Κίος στην Αργολίδα.  Το παραμύθι μας παραδίδεται στον 4ο –και εξαντλημένο– τόμο των Μικρασιατικών Χρονικών (1948). Συμπεριλαμβάνεται στη συλλογή παραμυθιών της Ελπινίκης Σταμούλη Σαράντη, μίας από τις πιο πλούσιες συλλογές Μικρασιατικών παραμυθιών. (Το ηχογραφημένο παραμύθι «Χρυσομέλικα και Χρυσοτσάκατα Κοριτσάκια», το οποίο βρίσκεται ήδη στο podcast μας, προέρχεται από την ίδια συλλογή).  Η «Χιονίστρα» είναι ένα πολύ ιδιαίτερο παραμύθι, καθώς αποτελεί μία διαφορετική εκδοχή της γνωστής σε όλους μας Χιονάτης. Το παραμύθι διηγείται με μοναδικό τρόπο η γνωστή αφηγήτρια και εκπαιδεύτρια αφήγησης Σάσα Βούλγαρη, η οποία υπογράφει και τη μουσική επένδυση, δημιουργώντας μια απόκοσμη ηχητική εμπειρία. «Το θέμα του παραμυθιού είναι ιδιαίτερα αγαπητό και διαδεδομένο στη Μ. Ασία, και στις ελληνικές παραλλαγές του, βρίσκουμε ένα πλήθος από ωραιότατα μοτίβα, καθώς και διαφορετικές πλοκές στην εξέλιξη της ιστορίας. Στην αφήγησή μου, έμεινα πολύ κοντά στο πρωτότυπο κείμενο και πρόσθεσα μόνον ένα επεισόδιο (με το φαρμακωμένο ζωνάρι) στην προσέγγιση της μητριάς, διότι στα λαϊκά παραμύθια έχουμε πάντα το στοιχείο της τριαδικότητας, που στη συγκεκριμένη καταγραφή λείπει.», μας εξηγεί η αφηγήτρια. Κι εμείς δεν έχουμε παρά να το απολαύσουμε! Καλή σας ακρόαση! Ακούστε το παραμύθι  Tο έκτο παραμύθι! «Το φυλαχτό και ο γκιουζέλ πατσατζής» προέρχεται από τα Σώκια ή Σόκε (τουρκικά Söke). Κοντά στο Κουσάντασι και απέναντι από τη Σάμο, τα Σώκια ταυτίζονται με την αρχαία πόλη Ανέας (ή Αννάιας). Εύπορη πόλη με πλούσια παραγωγή και εμπορική δραστηριότητα, τα Σώκια κατοικούνται αδιάλειπτα από τα αρχαία χρόνια. Το βαμβάκι, τα δημητριακά, καθώς και τα ορυχεία λιγνίτη στον 20ό αιώνα, προσελκύουν εργάτες από τις γύρω περιοχές και την Ελλάδα. Το 1910, η πόλη έχει περίπου 10.000 κατοίκους (το νούμερο αυτό ποικίλει ανάλογα με την πηγή), οι μισοί από τους οποίους είναι Έλληνες. Με την Έξοδο, η πόλη ερημώνεται και αλλάζει φυσιογνωμία.    Όπως και όλες οι υπόλοιπες ιστορίες, θησαυρίζεται στη συλλογή των Χ. Ν. Παπαδόπουλου και Κ. Π. Δεμερτζή «Τραγούδια και Παραμύθια της Ανατολής», όπως αυτή παρουσιάζεται στον Δ' τόμο της ιστορικής έκδοσης Μικρασιατικά Χρονικά. Την ιστορία αυτή αφηγήθηκε στους επιμελητές ο Στέφανος Παπακωνσταντίνου «τα παραμύθια [του οποίου] είναι γεμάτ' από τύπους λόγιους, τα δίνουμ' όμως γιατί δείχνουν την ψυχολογία του λαού που τα μεταχειριζόταν».  «Πρόκειται για ένα τρυφερό και συνάμα αλέγκρο παραμύθι, που δίνει ιδιαίτερη αξία στην αλληλοκατανόηση και τον αλληλοσεβασμό ανάμεσα στο ζευγάρι, και γι' αυτό γίνεται ακόμα πιο ξεχωριστό», μας εξηγεί η αφηγήτρια και εικαστικό Καλλιόπη Λιαδή.  «Μια κοπέλα επιλέγει να πάρει τη ζωή στα χέρια της και να τα καταφέρει σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία, έχοντας όμως απαρνηθεί το φύλο της. [...] Προχωράει όμως ακόμα περισσότερο: μαθαινει μια τέχνη και αποκτά δική της επιχείρηση, ένα πατσατζίδικο. Γίνεται ο Γκιουζέλ Πατσατζής [...]. Στο παραμύθι αυτό γίνεται μια αναφορά στο πρώτο μεταναστευτικό κύμα των αρχών του 20ού αιώνα: ένα πουλάκι, που ο ήρωας μας κυνηγάει για να πάρει από το ράμφος του το φυλαχτό της αγαπημένης του, πετάει τόσο μακριά που φθάνει - και αυτός που το ακολουθεί - στην Αμερική!».  Καλή σας ακρόαση!

Ακούστε το παραμύθι Οι ηχητικές αφηγήσεις «Παραμύθια της Μικράς Ασίας» ολοκληρώνονται με το έβδομο παραμύθι της σειράς. «Ο πετεινός και ο Σαρανταμπελάς» προέρχεται από την περιοχή των Βουρλών (τουρκικά Urla), δυτικά της Σμύρνης, έναν τόπο με ελληνική παρουσία που ανάγεται στην αρχαιότητα, καθώς ταυτίζεται με την ιωνική πόλη των Κλαζομενών, ένα από τα αρχαιότερα λιμάνια στον κόσμο. Κατά τον 19ο και έως τις αρχές του 20ού αιώνα, η περιοχή γνωρίζει μεγάλη ανάπτυξη. Η πλειοψηφία του πληθυσμού ήταν Έλληνες. Ενδεικτικά, το 1914 η πόλη αριθμεί 24.711 Έλληνες και 9.361 Τούρκους κατοίκους. Γεννέτηρα του Γιώργου Σεφέρη, τα Βουρλά ερημώνουν το 1922, ενώ μεγάλο τμήμα της πόλης καταστρέφεται ολοσχερώς.     Η ιστορία αυτή θησαυρίζεται στη συλλογή παραμυθιών Χ.Ν. Παπαδόπουλου - Κ.Ν. Δεμερτζή, στον Δ' τόμο των Μικρασιατικών Χρονικών (1948), Το συγκεκριμένο παραμύθι αφηγήθηκε στους επιμελητές η Παρασκευή Βερώνη «[...] ετών 60, αγράμματη γυναίκα απ' τα Βουρλά, απ' όπου έφυγε στα 1922».   «Πρόκειται για ένα ευτράπελο παραμύθι, με μοτίβο που συναντάται σε πολλά μέρη του κόσμου και με παραλλαγές σε όλη την Ελλάδα.  Στην πιο κλασική του εκδοχή αντιστοιχεί στον Παπουτσωμένο Γάτο, μόνο που εδώ έχουμε τον πετεινό που παίρνει την πρωτοβουλία και με τα τεχνάσματά του αλλάζει τη ζωή του φίλου του», μας εξηγεί η αφηγήτρια και εικαστικός Καλλιόπη Λιαδή, η οποία έδωσε και τον τίτλο στο παραμύθι αυτό.  «Έχει ενδιαφέρον το ότι μέσα από την αφήγηση δίνονται πολιτισμικά και κοινωνικά στοιχεία της εποχής αλλά και της περιοχής. [...] Η ιδιοκτησία αμπελιών συνιστά σημαντικό κριτήριο για κοινωνική και οικονομική αναγνώριση και επιβεβαίωση, εξού και το όνομα που δίνει ο έξυπνος πετεινός στον άβουλο σύντροφό του: Σαρανταμπελάς. [...] Ένα ακόμα σημαντικό στοιχείο είναι το ότι στη συγκεκριμένη παραλλαγή του παραμυθιού, ο άνθρωπος, εξ αρχής, κάνει παρέα με το ζώο που τον βοηθά - "ματζί τρώγανε, ματζί πίνανε" και συνομιλεί μαζί του χωρίς να εκπλήσσεται για την ικανότητά του να μιλάει με ανθρώπινη λαλιά. Γενικότερα, είναι ένα κεφάτο, ανάλαφρο και διασκεδαστικό παραμύθι, που η ντοπιολαλιά και τα σχόλια που έμμεσα κάνει η αφηγήτρια το κάνουν ακόμα πιο ζωντανό και ξεχωριστό».  Καλή σας ακρόαση! Ακούστε το παραμύθι